Het recent beëdigde kabinet heeft een primeur in de vorm van een minister van Natuur en Stikstof, die de beschikking zal krijgen over een enorm fonds van 25 miljard euro om iets aan de stikstofproblematiek te doen. De plannen in het regeerakkoord komen kort gezegd niet veel verder dan het uitkopen van boeren vlakbij Natura 2000 gebieden. Dit lijkt een hele schrale opdracht voor de nieuwe minister. De vraag is of hier überhaupt iets van te maken valt dat het klimaat en de stikstofproblematiek structureel ten goede komt.
Ik moet op dit punt een bekentenis doen; ik vind het lastig de huidige stikstofproblematiek te doorgronden. Het was blijkbaar nooit een probleem totdat het opeens volgens Rutte ‘het grootste vraagstuk tijdens mijn regeerperiode’ werd (dit was overigens voor corona). Het lijkt erop dat bepaalde ambtelijke molens niet goed gedraaid hebben en we onszelf in de problemen hebben gebracht. Is de stikstofproblematiek nu specifiek een Nederlands probleem of speelt dit net zo in de buurlanden? Ik wil hier geen waardeoordeel over vellen, liever richt ik me op de uitdagingen voor de nieuwe minister.
Iedereen met enig inzicht weet dat als je bepaalde ongewenste zaken wilt ontmoedigen je hiervan de prijzen moet verhogen. Als het probleem dus stikstofuitstoot is (en in breder verband geldt dit ook voor CO2 uitstoot) dan moet je dat beprijzen, zoals nu ook met CO2 uitstoot gebeurt. Door hogere prijzen zal er een lagere vraag zijn naar deze producten en zal de uitstoot dus verminderen.
Het beprijzen van de uitstoot moet je dan niet alleen doen, anders is er een zeer grote kans dat de productie van de goederen die je wilt ontmoedigen zich simpelweg verplaatst naar een locatie waar de stikstof uitstoot niet wordt belast. Op het gebied van de CO2 uitstoot begrijpt men dit; deze uitstoot wordt EU wijd belast, en er wordt een grensheffing ingevoerd voor producten van buiten de EU om een gelijk speelveld te scheppen.
Het EU voorbeeld voor CO2 laat zien dat men er wel degelijk vanuit gaat dat productie zich kan verplaatsen naar locaties waar uitstoot niet belast wordt. De producenten in de EU worden dan weliswaar beschermd door de grensheffing, als de productie zich naar locaties buiten de EU verplaatst en gewoon doorgaat dan schiet het klimaat hier natuurlijk helemaal niets mee op.
Dat is natuurlijk ook het grote probleem van de stikstofproblematiek. Het lijkt erop dat Nederland het land is dat op dit punt de grootste problemen ervaart, dus een EU wijde aanpak voor belasten van stikstofuitstoot lijkt niet voor de hand te liggen. Het belasten van stikstof uitstoot in Nederland zal dus waarschijnlijk leiden tot het verplaatsten van de productie naar een locatie over de grens. Effect op de totale uitstoot van stikstof is derhalve nihil.
Deze verplaatsing gaat natuurlijk ook gebeuren als ten koste van vele miljarden euro’s boeren zullen worden uitgekocht. Die gaan op een andere plek, al dan niet over de grens, verder met hun activiteiten, en het effect op de totale uitstoot van stikstof is wederom nihil. Of de productie wordt door ondernemers in buurlanden overgenomen.
De vraag voor de nieuwe minister is dus of we, ten koste van de genoemde miljarden euro’s, slechts een specifiek Nederlands probleem willen oplossen of dat we iets willen bijdragen aan de wereldwijde reductie van de stikstof uitstoot. Het alleen uitkopen van boeren of alleen als land belasten van de uitstoot gaat aan dit laatste niet bijdragen. Het is de vraag of het oplossen van het specifieke Nederlandse probleem het offer van vele miljarden waard is. De wind blaast de stikstof bij verplaatsing van de productie naar buurlanden gewoon weer terug.
Ik ben benieuwd naar de ‘out of the box’ ideeën van de nieuwe minister. Misschien is de conclusie wel dat ons land te vol is of (met alle andere plannen en grote bevolkingsgroei) zal worden om nog echte natuurgebieden te kunnen huisvesten, en moet daar eerst iets aan gedaan worden. Of moet er juist naar beprijzing of technologie worden gekeken voor oplossingen. Ik zou het jammer vinden als de minister voor Natuur en Stikstof uiteindelijk zal worden herinnerd als de minister van (deel dure) Zinloze Verplaatsingen.
