Nu de coronacrisis grote delen van de economie lam legt proberen overheden wereldwijd met noodmaatregelen de schade te beperken. Dat zal niet gemakkelijk worden, en nu al is duidelijk dat er duizelingwekkende hoeveelheden geld nodig zijn. Niet alle overheden kunnen dat even gemakkelijk lenen, en dan wordt al snel gekeken naar de meest robuuste landen voor financiële hulp. Alhoewel dit wereldwijd gaat spelen wil ik me in dit artikel beperken tot de situatie in de Europese Unie (hierna: EU).
Het is in de EU welbekend dat er financieel sterke en zwakke landen zijn; er wordt gemakshalve gesproken over Zuid en Noord-Europa, alhoewel die scheidslijn niet alles zegt. Ook landen als Frankrijk en zelfs België kunnen tot de financieel zwakkere broeders worden gerekend. Het kenmerk van deze landen is dat ze voor de crisis al kampten met een zeer hoge staatsschuld, die nauwelijks omlaag kunnen krijgen en daarom relatief hoge leenkosten hebben.
Nu worden deze relatief hoge leenkosten door de financieel zwakkere landen aangegrepen om te pleiten voor gezamenlijke schulden, waarbij ze kunnen profiteren van de financiële kracht van de sterke landen om zo uiteindelijk minder rente te hoeven betalen. Die rente zal waarschijnlijk liggen tussen de laagste van het meest sterke land en de hoogste van het meest zwakke land. Geen echte prikkel voor de sterke landen om mee te doen omdat hun rente hoger wordt dan in de situatie waarin ze alleen de kapitaalmarkt opgaan.
Als er gezamenlijke schulden worden uitgegeven dan staan ook alle landen garant voor die schulden. Mocht er een situatie komen waarin schulden moeten worden afgelost en een van de landen kan daar niet aan voldoen dan zullen de andere landen dat deel moeten oppakken. Ook dit risico is geen echte prikkel voor de sterke landen om hieraan mee te doen.
De voor- en nadelen van gezamenlijke schulden zijn dus nogal onevenwichtig verdeeld, reden waarom Noord-Europa geen voorstander is van eurobonds. Het is aan de burgers van die landen lastig uit te leggen dat ze structureel (een deel van) de lasten van het zuiden op zich moeten nemen. Uiteraard voelen die burgers zich solidair met die van de andere EU landen maar solidariteit in deze vorm wijzen ze in grote getale af. Het is als met een goede vriend die plotseling op zwart zaad komt te zitten; je helpt hem graag uit de brand maar gaat niet structureel zijn vaste lasten betalen. Dan adviseer je hem om zijn bestedingspatroon aan te passen.
Het lijkt er inmiddels op dat eurobonds in zijn meest directe vorm zoals hierboven beschreven op dit moment nog een stap te ver zijn. Er zijn echter binnen de EU vele mogelijkheden om dit toch op de een of andere wijze te realiseren. Zo circuleert nu het plan om op basis van de EU begroting geld te lenen, en dit vervolgens door te lenen (of zelfs te schenken) aan de zwakke broeders. Uiteraard komen de kosten hiervan via de EU begroting bij de landen terecht, en de netto betalers zullen wel weer iets meer netto betalers worden.
Moet ministere Hoekstra ook hier voor gaan liggen of is er een voor ieder acceptabele invulling te vinden? Solidariteit betekent hoe dan ook dat er min of meer structureel zal worden bijgedragen aan de lasten van het zuiden. Noord-Europa zal een kosten/baten analyse moeten maken en zich in ieder geval niet blindelings solidair moeten verklaren. Misschien kunnen er bij de solidariteit ook eisen worden gesteld op het gebied van de begroting van de ontvangende landen, zoals er nu bij staatssteun in Nederland aan bedrijven ook wordt gepleit voor maatregelen op het gebied van bijvoorbeeld duurzaamheid. En een veto op het aangaan van leningen lijkt ook gerechtvaardigd, anders heb je als land rente- en garantstellingsrisico’s niet meer zelf in de hand.
We moeten bij dit alles niet vergeten dat we deze crisis, net als alle vorige, weer willen bestrijden met zeer veel overheidsgeld dat moet worden geleend. De wereldwijde schuldenberg groeit hierdoor exponentieel, en het is maar de vraag of we hier ooit vanaf komen. Dit legt een grote claim op de toekomstige generaties.
